Kültür
DİL
Anaaa.. Düşdüüm !Tüngüve bakem, bişeycik olmaz. Beni bak bi ! Hunu bak, ne deban sen ! Gine duzsuzleşme. Göpgözel dursedin. Ana, böyün Yediurgan'a sallangeç binme götürcedin hani? Ninen gelibamış. Sonura gidem.
Karamanlı yöresinde dil çeşitlilik göstermekle birlikte ismin -e hali ile -i hali karışık kullanılmaktadır.
Beni bildin mi? , Bene bildin mi?
Şimdiki zaman eki "-yor" ise halk dilinde "-ba" formuna dönüşmüştür.
geliba (geliyor), gediba (gidiyor)
gelcem (geleceğim), gitcem (gideceğim)
yatcem gari (yatacağım artık)
Gelecek zamanda süreklilik bildiren "-eçeğ
"K" harfi kelime başlarında "G" harfi olarak telafuz edilir. Bunun en bariz örneği ise ilçenin adının halkça "Garımannı" olarak kullanılmasıdır.
Bu dil yapısı modern Türkçe'ye göre kaba görünse de sanat ve kültür faaliyetlerinin son derece düşük olduğu bu yörede gündelik işlerin anlatımı için kullanılmaktadır.
İlçenin eğitim düzeyi yükseldikçe ve temel geçim kaynağı olan çiftçiilik azaldıkça yöre dili orjinalliğini kaybetmeye başlamıştır.
MİLLİ OYUNLAR
Yakın geçmişimize kadar erkekler düğünlerde hep zeybek oynarlardı.Bu zeybek de çoğu zaman Tavas Zeybeği olurdu. Tek Zeybek, Guluman Zeybeği gibi çeşitler, Tavas Zeybeğinin farklılaşması şeklindedir. 5/8'lik, 9/8'lik türk aksakları ile oynanan Teke yöresi oyunlarını ise kadınlar oynardı ve erkekler bu oyunları kadın oyunu diye oynamazlardı. Şimdi yörede eskiden beri oynanan oyunların bir öğreteni bulunmadığı için yavaş yavaş unutulmaktadır. Bunların yerine yeni gelen öğretmenlerin okullarda kurduğu oyun ekipleri vasıtasıyla Serenler Zeybeği, Harmandalı Zeybeği, Muğla Zeybeği yaygınlaşmaktadır. Teke oyunları, Konyalı, Halkalı Şeker gibi popüler oyunlar hem kadınlar hem erkekler tarafından oynanır olmuştur. Erkeklerin oyunlarını kadınlar da seyreder, ama kadınlar erkeklerin görebileceği yerlerde oyun oynamazlar.
Karamanlı'da oyun oynayanlara ortaya çıkıp gereği kadar oynamadığında "Oyun üştür(Üçtür), oynamayan puştur."denir. Bu sözün çıkış yerinin, Ağır Zeybek'in usulüne göre oynanışı olduğu sanılmaktadır. Ağır Zeybek türküsünün sözleri şöyledir.
Al yazmanın oyası
Alnıma vurdu boyası
Ne dedimde darıldın
Allahından bulası
Al yazmamı düreyim
Aç koynuna gireyim
Uyu uyan sar beni
Yâr olduğun bileyim
Al yazmam dalda kaldı
Gözlerim yolda kaldı
Yıkılası meyhane
Sarhoşum nerde kaldı
Oyun oynamak üzere bir kişi ortaya çıktığı zaman, çalgıcı saz çalıyorsa saz eşliğinde sesiyle, zurna çalıyorsa zurna ile bu türkünün birinci dörtlüğünü söyler.Çalgıcı türkü söylerken oyuncu yiğitcesine ortada gezinir ve türküyü dinler.İlk dörtlük bitince oyun havası çalınmaya başlar. Onunla birlikte oyuncuda oyuna gecer ve ilk üç figürü oynar.İlk üç figürden sonra çalgıcı ikinci dörtlüğe geçer. Oyuncuda ortada yiğitçe hareketlerle gezinmeye başlar.İkinci dörtlük bitince tekrar oyun havası çalmaya başlar.Oyuncu ikinci üç figürü oynar.Bağlı olarak üçüncü dörtlüğe geçilir.Oyuncu dörtlük bitinceye kadar gezinir.Tekrar oyun havasına geçince son üç figür oynanır ve sarma denilen son figürle oyunu bitirir. Oyun üç kısım halinde oynanmış ve bitmiş olur.
TÜRKÜLER
KARAMANLI TÜRKÜSÜ
Karamanlı'nın alt yanı dere
Geliyor göğsünü gere gere
Köpekler ısırmış her yanı bere
Aman Karamanlı yandım Karamanlı
Senide seviyor üç beş delikanlı
Karamanlı'nın alt yanı kuyu
Kuyudan alırlar buz gibi suyu
Şu güzelin pek tatlı huyu
Aman Karamanlı yandım Karamanlı
Senide seviyor üç beş delikanlı
Genelde ağıt-bozlak karışımı türküler dillerde yer edinmiştir. Hareketli olarak Teke oyunları türkülerinden "Dirmil'dedir Evimiz","Şu Dirmil'in Çalgısı" türküleri yörenin sevdiği türkülerdendir.
Balcı Şerfe tarafından derleme Karamanlı 1986 yıllığından alınmış bir örnek :
Yaylalar gösterin yörük konmadık
Menevşe gösterin boyun eğmedik
Bende yar isterim eller değmedik
Ben neyleyen elin eli değene
Sallanıp enersin yayla yolundan
Sekatlar isterim ince belinden
Vallehi sarmecen göynek üstünden
Soyunup goynuma girmeddenkeri
Boynu boncuklu gelin
Yayla dedikler ne aman yayla
İk-elim goynumda merhamet eyle
Eğer sevilerim galırsa böyle
Gabirde kemiğim ah çeker sene
Boynu boncuklu gelin
Goyun gelir bag-ardıca dayanır
Sümbülün kokusu cana dayanır
Gözel seven ilk akşamdan uyanır
Severim gözeli korkmam ölümden
Boynu boncuklu gelin
Cavır gızı ne bakarsın galeden
At kendini kurtar beni beledan
Ne güzel yaratmış seni yaradan
Seni yaradanın bende guluyum
Boynu boncuklu gelin
İncimidir mercenmidir dişleri
Guduretten çekilmiştir gaşları
Bir omuzdan bir omuza saçları
Sallandıkça döğer ince beline
Boynu boncuklu gelin
Sen bir padişahsın otur tahtında
Ne arasın burda ayak altında
Sabah namazında seher vaktında
Oğlan gıza nergis verir gül alır
Boynu boncuklu gelin
Boynu boncuklu gelin
KARAMANLI ÜZERİNE YAZILMIŞ ŞİİRLER
K A R A M A N L I
Karamanlının soğanları
Bal doldurur kovanları
Kadın erkek çalışırlar
Artırmaya çalışırlar
Sarı soğan altın olur
Müşteriyi kendi bulur
Buğday,anason,nohut
Keseleri hep doldurur
Alakırın pancarları
Yüzlerini tüm güldürür,
Gebizlerin karacası
Anbarları tam doldurur.
Halı dokur hep kızları,
Tezgahtadır hep gözleri
İmrendirir sizleri
Tutumludur özleri.
On parmağın hüneri,
Motiflerde görülür.
Artırdığı altınlar
Eteklerde sürünür.
Derleme - Mesut ÖZKAYA
K A R A M A N L I
Torosların üstünde, tepelere yaslanmış,
Ovasına sevgiyle bakıyor Karamanlı.
Bak, yeni yapılarla ne de güzel süslenmiş,
Geleceğini kendi yapıyor Karamanlı.
Batısında eşeler ormanı yer alıyor,
Kuzeyinde barajı, güneyinde çayırı,
Dörtyüzotuzbin dönüm genişliğe varıyor,
Dağı, taşı, ovası, düzlükleri, bayırı.
Kırkbin dönüm tarlamız barajdan sulanıyor.
Buğday, pancar, anason, soğan yetiştiririz.
Bakımlı, asfalt yollar dört bir yana uzanıyor,
Ürünü her tarafa hemen ulaştırırız.
Ta eskilerden beri çokça soğan ekeriz,
Bu yüzden soğancıya çıktı bizim adımız.
Geçmişten destek alı geleceğe akarız,
Karaman boyundanız, Oğuzdur ecdadımız.
Yediyüziki yıldır Türklük Karamanlı'da,
Belediye yetmişbeş yıldır hizmet veriyor.
İkiyüzaltmışbeş yıl önce pazar kuruldu,
Etraf ihtiyacını bu pazardan kuruyor.
Yedi camimiz vardır,dört te güzel minare,
Mahallemiz on oldu biraz daha büyüdük.
Bin tane traktör var,çalışırız habire,
Toprağın kıymetini biliriz büyük küçük.
Doğruluğa, iyiye davet ediyor bizi,
Minareden günde beş vakit okunan ezan.
Kızların boynunda altınlar dizi dizi,
Karamanlı'lı derki; Çalış ta sen de kazan.
Yalnız kendi gücüyle iki fabrika kurdu,
Ürünü değerlensin bol para gelsin diye.
Çalışalım elele,yükseltelim bu yurdu,
Milletçe kalkınalım, gidelim ileriye.
Çok insan yetiştirdi,mühendis,hakim,doktor,
Dörtyüz tane öğretmen maarif ordusuna.
Okuyana yükselmek ezelden berihaktır,
İlimin,okulların kul olduk kapısına.
Üç ilkokul, bir sanat okulu bir de lise,
Çocuğuna, gencine ilim, irfan öğretir.
Hakkı artık verilir, ilçe de olur ise,
Karamanlı o zaman mucizeler yaratır.
Celil Baysan
EĞİTİM DURUMU
İlçenin okuma-yazma oranı, ülke ortalamasının üstündedir. (%99) Yöre halkı eğitime büyük önem vermektedir. Cumhuriyet döneminden önce de, ilçenin muhtelif yerlerinde eğitim odalarının ve medreselerin bulunduğu yaşlılardan öğrenilmiş fakat ciddi bir yazılı bir kaynak elde edilememiştir.
İlçede 1 Lise, 1 Endüstri Meslek Lisesi, 3 İlköğretim ve 1 Çıraklık Eğitim bulunmaktadır.Bu okullarda bin civarında öğrenci olup, ağırlıklı olarak yöre halkından olan eğiticiler bu okullarda görev yapmaktadır.
Yöre halkından devlet kademelerinde önemli konumlara gelmiş devlet adamları, büroktat, yönetici ve bilim adamları yetişmiştir.
Varlığı rivayet edilen medreseler :
Tuluk Hacı Ahmet Efendizade Medresesi
Denizlili Ali Efendizade Medresesi
Tekeli Osman Efendi Medresesi
Mahmut Efendi Medresesi
Bekir Efendi Medresesi
Hamzalı Ali Efendi Medresesi
Davutların Mehmet Ali Efendi Medresesi
Şeyhlerin Hacı Süleymen Efendi Medresesi
Cingenelerin Hüseyin Efendi Medresesi
Adet ve Gelenekler
ASKER UĞURLAMA
Karamanlı'da asker uğurlaması, herkesi heycanlandıran, gençleri asker olmaya, böyle coşkun bir şekilde uğurlamaya teşvik eden bir havada yapılır. Celp pusulaları çıkan delikanlılar celp gününe kadar, aralarında topladıkları para ile tutulan davul-zurna eşliğinde üç-beş gün sokaklarda topluca dolaşırlar. Bu hem gençlerin askerlik havasına girmesini sağlar hem de herkes kimlerin askere gideceğini öğrenmiş olur. Yeni yetişen delikanlilar da Asker adaylığına ve askerliğe karşı bir heves duyarlar. Akşamları askere gidecek delikanlıların evlerine asker uğurlamaya gidilir. Askerlerin gideceği gün herkes uğurlamanın yapılacağı yerde toplanır. Askere gidenler orada bulunanlara Allahaısmarladık deyip büyüklerin ellerinden öperler. Uğurlayanlar askerlerin ceplerine az veya çok bir para koyarlar ve " askerde benim yerimede nöbet bekleyiver " derler. Delikanlılar bu isteğe peki deyip teskere alıp gelirken ne hediye getireyim diye sorarlar. Uğurlayanlar bilhassa yaşlı kadınlar kısaca "aynı getir oğlum " der. Bu isteğin ne manaya geldiğini bilenler "inşallah nine" derler. Aynı sözü yöremizde ayna olarak anlaşılmaktadır. "Aynı getir oğlum " sözü Nasıl gidiyorsan aynı, sağ salim kendini getir." demektir. Ayn sözü Arapça'da göz, su kaynağı, şehir halkı, ev halkı, casus, kumandan, büyük kişi,bir şeyin kendisi,zatı,aynı manasına gelir, dilimize bir şeyin kendisi veya benzeri manasında geçmiştir. Osmanlı İmp. son zamanlarında arka arkaya girilen savaşlar sebebiyle,Türk analarının, askere uğurladığı evlatlarının pek azının geriye dönüşü görüldüğü hatırlandığında niçin böyle bir istekte bulunulduğu ortaya çıkar. Asker adaylarının tamam olduğu anlaşılınca Belediye önünde kıbleye dönülür, Asker adayları öne alınır. Topluca el açıp bir hocanın okuduğu duaya âmin denir ve duadan sonra delikanlılar askere uğurlanır.
BAYRAM EĞLENCELERİ
Karamanlı'nın en meşhur bayram eğlenceleri Gıncırık ve Sallengeç' lerdir. Bayram günleri bazı meydanlarda gıncırıklar kurulur. Bunlara biraz kızlar biner delikanlılar bakar, biraz delikanlılar biner kızlar bakarlar. Yüksek ağaçların bulunduğu meydanlarda ise ağaçlara sallangeçler kurulur. Kızlar ve erkekler karşılıklı olarak binerler.Bu Eğlenceler bayram süresince devam eder. Böylece evlilik çağına gelen kızların ve erkeklerin birbirlerini görüp tanımasına, beğenmesine, bu işlerin meşru bir zeminde olmasına yardımcı olur. Yediurgan semtinin adı , buradaki yüksek karaağaçlara ancak yedi tane urganla sallangeç kurulabilmesinden kalmıştır. Yediurgan'daki karaağaçlar, Nasuhların evinin yanındaki çınar ağacı, Cevizler meydanındaki çınar ağaçları, Halilbeyler'in evinin yanındaki karaağaç meşhur sallangeç yerleridir.
EĞLENCELİK OYUNLAR
Televizyonun olmadığı, radyonun bile pek yaygınlaşmadığı zamanlarda, meydanlarda veya akşam gezmelerinde, bahar ve yaz günlerinde çocuklar şu oyunları oynardı.Şimdi bu oyunların çoğu oynanmamakta, hatta çoğunun adı gençler tarafından bilinmemektedir.
1-Üç kaya veya oniki kaya
2-Sürekkaya
3-Hallap(beştaş)
4-Saklenmeci
5-Çellek
6-Toskallef
7-Gayrak(Yeldirmeci veya Sayılı)
8-Kızgın taş
9-Keçi boynuzu
10-Körebe
11-Boncuk veya yüksük saklamaca
12-Kıstırgeç
13-Birdirbir
14-Uzun eşşek
15-Çamurdan müslüman evi yapma
16-Evcilik oyunu
17-Bez bebek
18-Sünger topla zıplatıp sayma
